Kısa aralıklarla tekrar merhaba! Alışık değilim blogumun ilk yılından beri kısa aralıklarla içerik girmeye 😀 Bana güzel bir his veriyor bu. Aslında yazmak çok değişik bir şey aranızda yazmayı hayatına bir şekilde yerleştirmiş olanlar bana hak verecektir. Yazdığınız an yazasınız gelir. Günlük yazıyorsanız bunu düzenli hale getirmişsinizdir ve kendiniz için de yazsanız başkası okuyacakmış gibi özenle yazarsınız cümlelerinizi. Çünkü o günlüğü 10 sene sonra bulup okurken bir başkası olacaksınız aslında.
Yazdığınız her yazı kendi yabancı kimliğinize yazılmış yazılardır. Tabii istisnalar var mesela akademik bir yazıyı gerçekten yabancılar için yazarsınız. Ama yüzdesel olarak daha düşük bir paya sahip olsa da o yazınız da dönüp baktığınızda yabancılaşmış olacak geleceğiniz için yazılı. Yazılı her eser kendi ileri görüşlülüğünüzdür aslında. Anlık olarak doğru gelen, gelecekte aptalca diyeceğiniz sosyal medya paylaşımlarınız ve yorumlarınız bile o gün geldiğinde farklı bir gözle yorumlayabilmeniz için orda.
Konuyu biraz dağıttım sanırım. Yazmak böyle bir şey arkadaşlar bazen sadece dağılarak yazarsınız. Bazen toparlar ve toparladığınız şeyi okuduğunuzda yorumlayabilmek için yazarsınız. Blog yazmak da yazmaya üşendiren çünkü yazarken insanın ruhunu hafifleten bir şey. En basit içerik bile hiçbir edebi yönü olmadığında yine de yazarının içinden bir şeyleri alıp beraberinde sanal ortama yükler. Yazar, bir daha yazıyı okuyana kadar o duyguları ve düşünceleri oraya saklar. Aslında yazılar, yazarın hafıza sarayıdır. Sizler de bugün hafıza sarayıma saklayacağım bir yazıya daha hoşgeldiniz 🙂
Bugünün konusu DEHB
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu. Kısaca DEHB. Öncelikle şunu söylemeliyim ki tanısal olarak hiçbir uzmandan böyle bir tanı koyulmadı hakkımda. Ama hayatım boyunca hissettiğim bir farklılık son yıllarda üst düzeyde belirginleşmeye başladı ve beni de biraz araştırmaya sürükledi. Özellikle son yıllarda farkındalığım biraz daha oturmaya başlamışken bu konuda bulabildiğim en yakın başlık DEHB oldu.
DEHB, yanlış anlaşılmış bir farklılık. Bir bozukluk olarak adlandırılmasına karşın birçok konuda bir hediye. Evet her hediye verildiği kişiyi mutlu etmek zorunda değildir bazen sadece hediyedir. Ama iyisiyle kötüsüyle yine de hediye diyebilmek ve onu hayatında bir yere koyabilmektir.
Şimdi sizinle DEHB hakkında derinlere inelim ve bakalım rasyonel bilgiler bu konuda neler söylüyor? Yaşadığını düşünen biri bu konuda ne düşünüyor?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), beyindeki nörokimyasal ve yapısal farklılıklardan kaynaklanan, yaşam boyu süren nörogelişimsel bir bozukluktur. Toplumda yaygın olarak “hiperaktif çocuk hastalığı” olarak bilinse de, DEHB sadece çocuklukla sınırlı değildir ve yetişkinlikte de devam eden, kişinin günlük yaşamını önemli ölçüde etkileyen karmaşık bir durumdur.
Tıbbi Tanım ve Nörolojik Temeller
DEHB, beynin yürütücü işlevlerini kontrol eden bölgelerindeki – özellikle prefrontal korteks, bazal ganglionlar ve serebellum – yapısal ve işlevsel farklılıklardan kaynaklanır. Bu bölgeler, dikkat, planlama, organizasyon, dürtü kontrolü ve zaman yönetimi gibi kritik işlevlerden sorumludur.
Nörotransmitter düzeyinde bakıldığında, DEHB’li bireylerde dopamin ve noradrenalin gibi kimyasalların üretimi, salınımı veya geri alımında farklılıklar görülür. Bu durum, beynin ödül sistemini, motivasyonu ve dikkat mekanizmalarını doğrudan etkiler. Dopamin eksikliği, DEHB’li bireylerin neden sürekli yeni ve heyecan verici uyaranlar aradığını, rutin işlerde zorlandığını ve anlık tatmin arayışında olduğunu açıklar.
DEHB’nin Üç Ana Tipi
1. Dikkat Eksikliği Baskın Tip (DEHB-DE)
Bu tipte hiperaktivite belirtileri minimal düzeydedir veya hiç yoktur. Bireyler genellikle:
- Hayal dünyasında kaybolur, “hayalperest” olarak tanımlanırlar
- Sessiz ve içe dönük görünebilirler
- Detaylara dikkat etmekte zorlanırlar
- Unutkan ve dağınık olabilirler
- Görevleri başlatmakta veya tamamlamakta güçlük çekerler
2. Hiperaktivite-Dürtüsellik Baskın Tip (DEHB-H)
Bu tipte dikkat sorunları daha az belirgindir, ancak:
- Aşırı hareketlilik ve yerinde duramama
- Sürekli konuşma ve başkalarının sözünü kesme
- Sabırsızlık ve sıra bekleyememe
- Risk alma davranışları
- Düşünmeden hareket etme eğilimi görülür
3. Kombine Tip (DEHB-K)
En yaygın görülen tip olup, hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtilerini içerir. Bu tip DEHB’li bireyler, her iki kategoriden de önemli zorluklar yaşarlar.
Yaşam Boyu Bir Yolculuk
DEHB, yaşla birlikte kaybolmaz; sadece belirtilerin görünümü değişir. Çocuklukta koşuşturan, yerinde duramayan bir çocuk, yetişkinlikte içsel huzursuzluk, sürekli zihinsel aktivite ve organizasyon sorunları yaşayan bir birey haline gelebilir.
Çocuklukta DEHB:
- Okulda oturmakta zorlanma
- Ödevleri unutma veya kaybetme
- Arkadaşlarıyla oyun kurallarına uymada güçlük
- Aşırı konuşma ve sınıfta bağırma
Gençlikte DEHB:
- Akademik performansta düşüş
- Riskli davranışlara yönelim
- Duygusal iniş çıkışlar
- Zaman yönetimi sorunları
Yetişkinlikte DEHB:
- İş hayatında organizasyon güçlükleri
- İlişkilerde süreklilik sağlayamama
- Mali yönetim sorunları
- Kronik erteleme ve tamamlanmamış projeler
DEHB’nin Spektrum Doğası
DEHB, tek tip bir bozukluk değil, geniş bir spektrumdur. Her DEHB’li bireyin deneyimi benzersizdir. Bazıları için DEHB, yaratıcılık ve enerji kaynağı olabilirken, diğerleri için günlük yaşamı zorlaştıran ciddi engellerle doludur. Bu çeşitlilik, DEHB’nin karmaşık doğasını ve kişiselleştirilmiş yaklaşımların önemini vurgular.
DEHB, bir karakter kusuru, tembizlik veya disiplinsizlik değildir. Beynin farklı çalışma şeklidir ve doğru anlaşıldığında, desteklendiğinde ve yönetildiğinde, DEHB’li bireyler potansiyellerini tam olarak gerçekleştirebilirler.
Detaylı Olarak DEHB Zorlukları
Dikkat ve Odaklanma Zorlukları
- Kitap okurken aynı satırı defalarca okuma – Zihin başka yerlere kayar, okunanlar anlaşılmaz
- Konuşmaları takip edememe – Karşıdaki kişi konuşurken zihnin başka konulara dalması
- Film veya dizi izlerken sürekli geri sarma – Önemli sahneleri kaçırma, hikayeyi takip edememe
- Çoklu görevlerde kaybolma – Bir işten diğerine geçerken ilk işin ne olduğunu unutma
- Detayları gözden kaçırma – Önemli ayrıntıları fark edememe, hata yapma
- Kronik geç kalma – Zamanı yanlış hesaplama, hazırlık süresini küçümseme
- Eşyaları sürekli kaybetme – Anahtar, cüzdan, telefon gibi günlük eşyaları bulamama
- Randevuları unutma – Takvim kullansa bile randevuları aklında tutamama
- Ev işlerinde düzensizlik – Temizlik ve düzeni sürdürememe, dağınık yaşam alanları
- Proje tamamlayamama – Hevesle başlayıp yarıda bırakılan onlarca iş
Duygusal Düzenleme Güçlükleri
- Aşırı duygusal tepkiler – Küçük olaylara orantısız öfke veya üzüntü
- Reddedilme hassasiyeti – Eleştirilere aşırı duyarlılık, kırılganlık
- Sabırsızlık patlamaları – Bekleme durumlarında aşırı gerginlik ve öfke
- Duygu durum değişimleri – Ani ve öngörülemez ruh hali dalgalanmaları
- Hayal kırıklığına düşük tolerans – Küçük aksiliklerde bile pes etme
- Konuşmalarda söz kesme – Karşıdakini dinleyememe, sürekli araya girme
- Sosyal ipuçlarını kaçırma – Beden dili ve ima edilen mesajları anlayamama
- Aşırı konuşma – Durması gerektiğini fark edememe, monolog yapma
- İlişkilerde süreklilik sağlayamama – Arkadaşlıkları sürdürmekte zorlanma
- Uygunsuz yorumlar yapma – Düşünmeden konuşma, pişmanlık
İş ve Akademik Yaşam Sorunları
- Sürekli erteleme – Son ana kadar bekleyip panik içinde tamamlama
- Toplantılarda dikkat dağılması – Not almaya çalışırken bile kopma
- Görev önceliklendirme zorluğu – Neyin acil neyin önemli olduğunu ayırt edememe
- Sıkıcı görevleri yapamama – Rutin işlerde fiziksel acı hissetme
- Zaman körlüğü – Bir işin ne kadar süreceğini tahmin edememe
Günlük Yaşam Aktiviteleri
- Alışveriş listesine uymama – Gereksiz alımlar, asıl ihtiyaçları unutma
- Para yönetimi sorunları – Dürtüsel harcamalar, bütçe yapamama
- Uyku düzeni bozuklukları – Yatma vaktini erteleme, sabah kalkmada zorluk
- Yemek yaparken yanıklar/kazalar – Ocakta yemeği unutma, dikkatsizlik kazaları
- Trafikte tehlikeli durumlar – Dikkat dağılması sonucu riskli sürüş, kaza yapma
Bu problemlerin hepsini her DEHB’li birey aynı şekilde veya hepsini aynı anda yaşamaz. Zaten her sorun baskın olsa hayattan kimse zevk alamaz ve intihara sürükler 😀 Hepsinden ufak ufak, bazılarından hiç, bazıları da kolay yenilebilen veya ayak uydurulabilen şeyler.
30 maddeyi 80+ madde arasından filtreleyerek yapay zekayla birlikte listeledik 🙂 Şimdi bu maddelere göre benim yüzdesel durumuma bir bakalım.
Turuncu – çözemedim ama çözememiş gibi de değilim: 5/30 yani %16,66 ortalarda takılıyorum diyebiliriz
Yeşil – bununla ilgili bir sorunum yok: 7/30 %23,33 çözüm oranına sahipmişim 🙂 yani kabul edilebilir şimdilik.
Kırmızı – çözüm bekliyor, şimdilik sorunlar devam ediyor: 13/25 yani %59,99 oranında problemler devam.
Çözebildiklerim aslında karakteristik gelişimin ve tecrübelerin de bir etkisi. Mesela Sakarya’da yemek yaptıkça kendimi kesme ve yakma sorununu aşmıştım artık yemek de yapmıyorum tamamen çözülmüş oluyor 😀 Veya duygusal takıntılar tipi başlıklarda sorun yaşamıyorum çünkü zamanla bunları kendim törpüledim gerçekten birçok şey hiçbir hissiyat yaratmıyor 🙂 Tavsiye ederim.
Şimdi burdaki sorunların hiçbiri başa çıkılamaz sorunlar değil ben de farkındayım ama bazen ne yaparsan yap şimdilik çözüm yaptıkların değildir. Yani çözülebiliyor olması her an çözebilirsin anlamına gelmez bazen.
Bununla yaşamayı öğrenmek demek bunu geliştirmek demek. Bu kadar zorluğun yanında hiç mi güzelliği yok bunun? Tabii ki var.
DEHB’in Güzel Yanları
Yaratıcılık ve İnovasyon
- Sınırsız yaratıcılık – Alışılmadık bağlantılar kurma, özgün fikirler üretme
- Kutunun dışında düşünme – Geleneksel çözümlerin ötesinde yenilikçi yaklaşımlar
- Sanatsal yetenek – Müzik, resim, yazı gibi alanlarda doğal eğilim
- Hayal gücü zenginliği – Canlı, detaylı ve sınırsız hayal dünyası
- Problem çözme ustası – Karmaşık sorunlara beklenmedik çözümler
Enerji ve Dinamizm
- Bitmez tükenmez enerji – Doğru kanalize edildiğinde muazzam üretkenlik
- Heyecan ve tutku – İlgi alanlarına karşı yoğun bağlılık ve coşku
- Spontanlık – Anı yaşama, doğaçlama yeteneği
- Macera ruhu – Risk alma, yeni deneyimlere açıklık
- Girişimcilik cesareti – Yeni işlere atılma, fırsatları görme
Zihinsel Özellikler
- Hiper-odaklanma – İlgi alanlarında saatlerce kesintisiz konsantrasyon
- Hızlı düşünme – Anlık kararlar, çabuk kavrama
- Çoklu düşünce akışı – Aynı anda birden fazla fikri işleyebilme
- Pattern görme yeteneği – Başkalarının göremediği bağlantıları fark etme
- 360 derece farkındalık – Çevredeki her şeyi aynı anda algılayabilme
Kişilik Özellikleri
- Empati gücü – Başkalarının duygularını derinden hissetme
- Otantiklik – Sahte olamama, doğal ve samimi olma
- Mizah yeteneği – Espri, komiklik bulma, ortamı neşelendirme
- Sadakat – İlgi duyulan kişi ve konulara derin bağlılık
- Adalet duygusu – Haksızlığa tahammülsüzlük, doğruyu savunma
Performans Avantajları
- Kriz yönetimi – Acil durumlarda parlama, baskı altında iyi performans
- Multitasking – Kaotik ortamlarda bile işlev görebilme
- Esneklik – Değişime hızlı adaptasyon, yeni durumlara uyum
- İntuisyon – Güçlü içgüdüler, “hissetme” yeteneği
- Detay fark etme – Hiperfokus anında mikro detayları yakalama
Sosyal ve İletişim Güçleri
- Karizma ve çekicilik – Enerjik kişilik, insanları etkileme
- İletişim becerisi – Heyecanlı anlatım, ikna kabiliyeti
- Network kurma – Farklı insanlarla bağlantı kurma yeteneği
- Liderlik potansiyeli – Vizyoner bakış, insanları peşinden sürükleme
- Yardımseverlik – Başkalarının ihtiyaçlarını görme ve harekete geçme
Nasıl ki sorunların hepsini yaşayamazsak güzelliklerin de hepsini yaşayamayız. Mesela aşırı enerji tipi bir güzellik ne yazık ki bende yok 😀 Ama iyi yönlere bakarken kendimi birçok maddede gördüm diyebilirim. Ama her özellik veya her kötü durum her an her şart altında aynı işlemez tabii ki. İstisnalar bir yana diyelim 🙂
Peki bu sorunları yaşayıp, aşabilen veya kabullenebilen ünlüler kimler?
- Jim Carrey – Komedyen/Aktör
- Will Smith – Aktör/Müzisyen
- Justin Timberlake – Müzisyen
- Adam Levine – Maroon 5 solisti
- Richard Branson – Virgin Group kurucusu
- David Neeleman – JetBlue Airways kurucusu
- Paul Orfalea – Kinko’s kurucusu
- Michael Phelps – Olimpiyat yüzücüsü
- Simone Biles – Jimnastikçi
Onlar bu konuda ne düşünüyor?
ve birçok bilim insanında bu sorun gözlemleniyor. Araştırmacılar, DEHB’nin yaratıcı problem çözme ve yenilikçi düşünce ile doğrudan ilgili olduğunu düşünüyor.
Tabii ki bu örnekler var diye ben yarın müzisyen, aktör veya Kinko’s kurucusu olmayacağım ama bir başka örnek olma ihtimali herkes gibi her zaman var. DEHB bozukluk veya engel değil, farklılıktır.
Bazı şeyler herkes için kolay gibi gözükse de gerçekte işler hiç öyle değil 🙂 Bazı durumlarda da bazı şeyleri çok zor veya olması mümkün değil gibi gördüğünüzde de işler hiç öyle değil 🙂
Sizi beynimde ufak bir tura çıkardım 😀 Umarım bu sorunları yaşayan insanlar değilsinizdir genel olarak 🙂 Sorunları yaşayanlarınız varsa da gelin beraber çözümler üretelim bu durum kendi kendine çözüm bulan şeyler gibi değil 😀
Hepinize mutlu bayramlar! Keyifle Kalın!
